Chùa Dạm

Một trong những ngôi chùa kỳ bí nhất tại Bắc Ninh có lẽ phải nhắc đến đầu tiên chính là Chùa Dạm. Sừng sững cùng thời gian gần 1000 năm qua, cột đá Chùa Dạm - một tuyệt tác điêu khắc thời Lý vẫn còn đó với những bí ẩn kỳ diệu đang cần được giải mã. 

Cùng TopZ khám phá ngay nhé!

Vị trí

Chùa Dạm, hay chùa Rạm, tên chữ là Đại Lãm Thần Quang tự, hay còn gọi là chùa Bà Tấm, chùa Cao, chùa Trăm Gian, cũng được gọi là chùa Lãm Sơn, theo tên núi. Chùa dựa vào núi Dạm, nhìn về phía sông Đuống, ngày xưa thuộc xã Lãm Sơn Trung, tổng Lãm Sơn Nam, huyện Quế Dương, nay là xã Nam Sơn, thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh.

Có thể nói chùa Dạm là một trong những di tích Phật giáo có tuổi thọ lâu đời tại nước ta. Nơi đây ghi dấu những vết tích hào hùng, oanh liệt về một vương triều Lý tôn sùng đạo Phật. Với những giá trị còn lưu giữ sau gần 1000 năm, chùa Dạm trở thành địa điểm tâm linh Phật giáo không thể bỏ qua của các con hương đệ tự, du khách khi về xứ Kinh Bắc.

Lịch sử

Vào năm 1085 (năm Quảng Hựu thứ 1), Thái hậu Ỷ Lan đi qua vùng Nam Sơn, Kinh Bắc nơi có núi Đại Lãm (núi Dạm) để ngắm cảnh. Dãy núi Dạm uy nghi nổi giữa những cánh đồng, ao hồ, sông, ngòi tạo nên không gian  thiên nhiên tuyệt mỹ, trong lành. Xét thấy vị trí này phong cảnh hữu tình nên Thái hậu có ý định muốn xây dựng chùa.

Năm 1806, vua Lý Nhân Tông chính thức cho xây dựng chùa trên sườn núi Đại Lãm.  Quy mô xây dựng rộng khoảng 7.200m2, chiều rộng mặt nền 70 mét với bốn cấp đất cao dần bám chặt vào triền dốc núi. Chùa được xây liên tục trong nhiều năm và đến năm 1094 chùa Dạm mới hoàn thành. Sau khi xây dựng được 1 năm, nhà vua đã đến thăm ngôi chùa đang xây để khấn vái, cầu an. Khi hoàn thành chùa, vua ban tên chùa là Cảnh Long Đồng Khánh, ban 300 mẫu ruộng tự điền để chùa có hoa lợi hương khói và bảy gia đình ở mé dưới núi được giao việc chuyên đóng – mở cửa chùa. Năm 1105,  ba tháp đá to lớn uy nghi được xây thêm ở chùa.

Thời gian qua đi, vào thời kháng chiến chống Pháp năm 1946, chùa Dạm đã bị quân Pháp thiêu đốt để tiêu thổ kháng chiến khiến 4 cấp đất bị phá hủy, các công trình, hạng mục và di cổ vật bị tàn phá nặng nề. Chỉ có hai pho tượng mẫu Nguyên phi Ỷ Lan và tượng vua Lý Nhân Tông được nhân dân kịp thời gửi vào chùa Hàm Long gần đó. Các lão làng bây giờ vẫn còn nhớ: “Ngôi chùa cháy trong mấy ngày mới hết. Đêm chùa cháy có một trận phong ba nổi lên cuốn bụi khói mịt mù,…”. 

Sau trận phá hủy này, chùa chỉ còn sót lại dấu vết 4 cấp nền với diện tích 0,87ha, những chân cột bằng đá khá lớn được chạm nổi những cánh sen rất nghệ thuật. Ngoài ra còn một số những dấu tích như gạch ngói, đất nung có chạm rồng và một số hình tượng, giếng bống và một cột đá cao 5m.

Kiến trúc

Từ mẫu chùa Dạm cổ, kiến trúc sau khi xây mới lại vẫn cố gắng giữ nguyên phần kết cấu và hoa văn đặc biệt của cột đá.

Cột đá chùa Dạm có kết cấu gồm hai phần:

+ Ở dưới là khối hộp hình vuông gắn với lớp đá mạ

+ Ở trên là khối trụ tròn có đường kính 1,5m.

Đây được xem là công trình điêu khắc kỳ vĩ khó tin với nghệ thuật chạm khắc đôi rồng đuôi giao nhau, thân uốn lượn mềm mại quanh cột, đầu rồng nghểnh cao chầu vào viên ngọc đạt đến mức độ tinh xảo. Kiến trúc cột đá chính là nét đặc trưng điển hình mỹ thuật thời Lý, góp phần thể hiện sức mạnh triều đại đầu tiên đặt nền móng cho kỷ nguyên dân tộc tự chủ và hưng thịnh về mọi mặt.

Từ năm 2015, tỉnh Bắc Ninh đã tiến hành phục dựng chùa Dạm trên diện tích 198 ha với 12 hạng mục chính: Tam quan, hành lang, nhà thờ tổ, đền thờ mẫu, Tam bảo, nhà khách-nhà tăng, nhà ăn, nhà bếp-vệ sinh, cổng phụ, khu vệ sinh công cộng, sân vườn, hạ tầng kỹ thuật ngoài nhà. Đến nay, tỉnh Bắc Ninh đã triển khai phục dựng lại chùa Dạm theo đúng tiến độ, sẵn sàng trở thành một trung tâm tín ngưỡng quy mô, bề thế của Phật tử trong và ngoài nước, tạo điểm nhấn thu hút khách du lịch về miền Quan họ..

Đặc biệt, với những gì còn sót lại của ngôi chùa một thời lừng danh, chùa Dạm vẫn là ngôi chùa lưu giữ những vết tích hào hùng, oanh liệt đại diện cho vương triều Lý hào hùng. 

Thời gian ghé thăm chùa Dạm

Lễ hội của chùa Dạm Bắc Ninh được tổ chức vào 3 ngày, từ mùng 7 đến mùng 9 tháng 9 âm lịch hằng năm. Trong đó ngày lễ chính được tổ chức vào ngày mùng 8 thu hút đông đảo du khách tới trẩy hội. Trong những ngày này, 4 làng quanh chùa Dạm đều tất bật, tưng bừng mở lễ hội. 

Nổi bật trong phần lễ là tục rước kiệu thành hoàng làng lên chùa Dạm yết kiến Thánh Mẫu (hay Vua bà Ỷ Lan). Lễ vật dâng lên Thánh Mẫu bao giờ cũng phải có bánh chưng, bánh dày. Sau đó,  kiệu của làng nào được rước về đình của làng đấy, tiếp tục tế lễ và mở hội.

Mỗi dịp tết đến xuân về hay vào ngày lễ của Chùa Dạm Bắc Ninh, mời bạn cùng gia đình đến đây để cùng du ngoạn, ngắm nhìn Chùa Dạm cổ lẫn chùa mới trong cố gắng tôn tạo và giữ gìn bản sắc cũ. Những dấu ấn lưu lại của thời gian trên cột đá, khắc hoạ một thời hào hùng và thấm đẫm bao nét văn hoá dân tộc.