Đền Kỳ Cùng

Đền Kỳ Cùng nằm bên tả ngạn sông Kỳ Cùng và ở ngay đầu cầu Kỳ Cùng; hiện thuộc địa phận phường Vĩnh Trại, thành phố Lạng Sơn, tỉnh Lạng Sơn, Việt Nam. Năm 1993, ngôi đền đã được xếp hạng là di tích Lịch sử - Văn hóa cấp quốc gia. 

Đền Kỳ Cùng là một ngôi đền linh thiêng vốn thờ thần Giao Long,  theo tín ngưỡng của người dân địa phương đây là một vị Thuỷ Thần. Thần có nhiệm vụ giúp cho mưa thuận gió hoà. Nhưng sau nay, đền thờ ông Tuần Tranh một vị quan tài giỏi dưới thời nhà Trần, trấn giữ biên ải lập nhiều công lớn. Vì bị đổ oan nên sau khi ông bị đuổi giết đến sông Kỳ Cùng đã nhảy xuống sông để chứng minh trong sạch của mình. Do tấm lòng trong sạch ông Tuần Tranh đã được thần linh hóa thành đôi rắn ông Cộc-ông Dài trở thành vị thần ngự tại tại sông này. Tích kể rằng ông đã nhiều lần hiển linh thay dân trừ hại cái ác bảo vệ cuộc sống an bình. Được người đời biết ơn lập đền thờ phụng. Theo sử sách ghi lại, ngày xưa bất kỳ cuộc hành quân nào các sứ thần Việt Nam sang Trung Quốc cũng đều dừng chân tại đây sửa soạn lễ vật, quần áo thắm nắn nhan cầu cho chuyến đi bình anh công thành danh toại.

Lịch sử đền Kỳ Cùng Lạng Sơn

Theo tư liệu địa phương, ngôi đền này đã có từ rất lâu nhưng sử sách không ghi rõ năm xây dựng, chỉ biết ban đầu là một ngôi đền nhỏ dựng bằng đất lợp ngói, thờ thần Giao Long (vị thần sông nước) cai quản toàn vùng, phù hộ cho mưa thuận gió hòa.

- Sách Đại Nam nhất thống chí có đoạn chép về đền Kỳ Cùng như sau : ở bên tả sông Kỳ Cùng thuộc xã Vĩnh Trại, châu Thoát Lãng, có con giao long thành thần đào hang ở đây, đền rất thiêng, nhiều lần được phong tặng. Khi sứ bộ qua đây, trước sửa lễ cáo yết, sau mới sang đò.

Về sau, việc thờ thần Giao Long được thay bằng thờ quan Tuần Tranh, bởi trong tâm thức người dân xứ Lạng, sự tích đền Kỳ Cùng gắn với truyền thuyết rằng: quan Tuần Tranh là con vua Bát Hải Động đình, giáng trần dưới thời Hùng Định Vương. Ông được nhà Trần cử lên trấn thủ Lạng Sơn, chỉ huy đánh giặc nhưng bị thua, quân lính thiệt mạng nhiều, ông lại bị vu cáo về tội dâm ô nên đã nhảy xuống sông Kỳ Cùng tự vẫn để chứng minh trong sạch.

- Cảm thấu nỗi oan và tấm lòng của quan Tuần Tranh, thần linh đã hóa phép linh hồn ông thành hai vị thần là ông Cộc - ông Dài ngự tại Đền để cai quản sông nước. Nỗi oan của quan Tuần Tranh về sau cũng đã được tả đô đốc Thân Công Tài (vị tướng nhà Lê) hóa giải trong sạch.

- Tướng Thân Công Tài là một nhân vật lịch sử có công lao lớn với nhân dân Lạng Sơn nói riêng, và là một danh nhân lịch sử văn hóa tiêu biểu của dân tộc ở thời nửa sau thế kỷ 17. Sau khi ông mất, nhân dân địa phương đã lập Đền Tả Phủ để thờ tự, tưởng nhớ công ơn.

Đến năm 1993, di tích đền Kỳ Cùng ở Lạng Sơn đã được công nhận là Di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia.

Di chuyển

Đền Kỳ Cung nằm cách trung tâm thành phố Lạng Sơn chưa đến 1km đi xem. Bạn có thể dễ dàng di chuyển đến đền bằng nhiều cách mà không mất thời gian. Bạn nên đi đường Lê Lợi, đây là tuyến đường thuận tiện nhất để di chuyển.

Hầu giá Quan Đệ Ngũ Tuần Tranh

Quan Đệ Ngũ Tuần Tranh là vị thần được nhân dân xa gần nghiêm cẩn tôn kính phụng thờ. Tại đền Kỳ Cùng, khi có tiệc, lễ Tứ Phủ, người ta hay thỉnh về ngự về đồng nhất. Khi ngự về đồng, ông mặc áo màu lam thêu rồng, mang hổ phù và làm lễ tấu hương, khai quang. Sau đó, ông chứng sớ tán đàn rồi múa thanh long đao. Còn tại nhiều đền điện khác, khi có đại đàn mở phủ hay bất cứ lễ tiệc nào, người ta đều phải đợi đến khi giá Quan Đệ Ngũ sau khi thỉnh các quan lớn về để chứng một lần hết tất cả các đàn mã sớ trạng rồi mới được đem đi hoá.

Kiến trúc đền Kỳ Cùng Lạng Sơn

Trải qua các giai đoạn lịch sử, kiến trúc đền ngày nay là sự pha trộn giữa truyền thống và hiện đại. Đền được xây dựng theo kiểu chữ Đinh, gồm 3 cửa vòm cuốn với 2 trụ gạch vuông, bên trên được đắp nổi các hoa văn, trên cùng là bộ tam khí gồm đỉnh và lọ hoa thờ hai bên.

- Mặt ngoài đền có kiến trúc gạch tháp chồng diêm mang tính chất gác chuông. Bên trong đền vẫn còn lưu giữ được các hoành phi, đại tự có niên đại từ thời Lê - Nguyễn cùng nhiều đồ thờ tự như: chuông, ngai, tán, lọng, đỉnh đồng và các pho tượng cổ có giá trị niên đại và mỹ thuật cao.

- Hiện nay, phía bên trái ban thờ quan lớn Tuần Tranh có thêm gian thờ Mẫu Phật Quan âm; phía trước là ban thờ Tam Tòa Thánh Mẫu. Ngoài ra, sân đền còn có bến đá, là 1 trong 8 cảnh đẹp của Lạng Sơn ghi trong “Trấn doanh bát cảnh”, được danh nhân Ngô Thì Sĩ gọi là Kỳ Cùng thạch độ.

Đây là lễ hội lớn nhất Lạng Sơn, được tổ chức long trọng hằng năm để tri ân công đức với các bậc tiền nhân, vào tạo không khí tươi vui phấn khởi đầu xuân. Lễ hội diễn ra vào giờ Ngọ ngày 22 tháng Giêng, bắt đầu với lễ rước kiệu ông Tuần Tranh lên tạ nghĩa với ông Thân Công Tài ở Đền Tả Phủ. Đến giờ Ngọ ngày 27 tháng Giêng, nhân dân địa phương lại làm lễ tiễn biệt, rước kiệu ông Tuần Tranh trở lại đền Kỳ Cùng.